“Hoe blockchain de overheid kan helpen.”

Aan het eind van zijn vorige blog over de Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer concludeerde Roel van der Vliet, dat de overheid een flinke sprong voorwaarts maakt in digitale communicatie met de burger, maar dat met deze ontwikkeling ook nieuwe risico’s gepaard gaan, zoals cyberaanvallen, hacks en datalekken. Een technologie die kan helpen bij het beheren van al deze digitale data is blockchain.

Een onderwerp waarin Roel van der Vliet, interim professional bij Vanberkel Professionals, jullie graag meeneemt in zijn nieuwe blog.

“Aangezien blockchain nog zeker niet voor iedereen een alledaagse term is, zal ik bij het begin beginnen: wat is blockchain? Blockchain is een digitale technologie die wordt gebruikt om gegevens te verifiëren en op te slaan. Het werd voor het eerst gebruikt voor de cryptocurrency Bitcoin, maar inmiddels is gebleken dat de technologie ook kan worden gebruikt voor andere doeleinden, bijvoorbeeld om digitale identiteiten te verifiëren, smart contracts op te zetten en zelfs voor stemmen bij verkiezingen.

Een blockchain is in de kern niets meer dan een gedistribueerd grootboek. Dat wil zeggen dat de gegevens worden opgeslagen op meerdere computers die zijn verbonden met het netwerk. Elke keer als er gegevens worden toegevoegd aan het blockchain-netwerk, worden ze gevalideerd door de andere computers op het netwerk. Dit proces wordt "mining" genoemd. Wanneer de gegevens zijn gevalideerd, worden ze opgenomen in een "block" en toegevoegd aan de reeks bestaande blokken, wat de "chain" vormt. Op het moment dat er een nieuw blok wordt toegevoegd aan de chain, wordt het vorige blok versleuteld en opgeslagen. Vanaf dat moment kan de transactie niet meer worden gewijzigd of verwijderd, wat het een zeer betrouwbaar en veilig systeem maakt.

Er zijn verschillende soorten blockchains. Een onderscheid dat gemaakt zou kunnen worden is dat tussen openbare en private blockchains. Openbare blockchains zijn in principe toegankelijk voor iedereen en meestal gedecentraliseerd, wat betekent dat ze niet worden beheerd door één centrale autoriteit, maar door een groot aantal gebruikers. Bitcoin, de eerste blockchain, is hier een voorbeeld van. Private blockchains zijn daarentegen alleen toegankelijk voor bepaalde personen of organisaties. Deze personen of organisaties beheren de blockchain ook, wat het een gecentraliseerde systeem maakt.

Digitale identiteiten
De overheid kan blockchain onder meer gebruiken voor het opzetten van een systeem voor digitale identiteiten waardoor burgers op een toegankelijke manier via een e-identiteit een paspoort kunnen aanvragen of aangifte kunnen doen. Door dit systeem op een blockchain te bouwen is het veiliger dan DigiD. Deze e-identiteit is in Europa al daadwerkelijk in ontwikkeling. Mochten jullie daar geïnteresseerd in zijn, kun je een kijkje nemen op de volgende website: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/european-digital-identity_nl#wat-zijn-de-voordelen

Smart contracts
De overheid kan blockchain ook gebruiken om smart contracts op te zetten voor het afhandelen van bepaalde processen. De makkelijkste manier waarop ik de term ‘smart contract’ uitgelegd heb gekregen is eigenlijk niet als ‘slim contract’, maar als ‘dom programma’. Een smart contract is in de kern namelijk niets meer dan een software programma waarmee het volgende geprogrammeerd wordt: ‘Als aan voorwaarde A wordt voldaan, dan B.’ Op het moment dat er aan voorwaarde A wordt voldaan, zal het smart contract dus B uitvoeren. Dit zou de overheid bijvoorbeeld kunnen gebruiken voor het verlenen van subsidies aan bedrijven. Als de voorwaarden van het smart contract worden vervuld, wordt de subsidie automatisch uitgekeerd. Dit kan helpen om het proces efficiënter te maken en te voorkomen dat er fouten worden gemaakt.

Verkiezingen
Tot slot kan de overheid blockchain gebruiken voor het uitvoeren van verkiezingen. Door het opzetten van een blockchain voor het tellen van stemmen, kan worden voorkomen dat er fraude plaatsvindt of dat stemmen verloren gaan. Bovendien kan een blockchain-gebaseerd stemsysteem ervoor zorgen dat het proces transparanter en efficiënter verloopt.

Het is wel belangrijk om te benadrukken dat de toepassingen van blockchain door de overheid nog in de experimentele fase zijn en dat er nog veel onbekend is over hoe de technologie in de praktijk zal werken. Desondanks biedt blockchain wel degelijk interessante mogelijkheden voor de overheid om digitale processen te verbeteren en te versterken.

Blockchain en privacy
Hoewel het gebruik van blockchain veel voordelen biedt, gaan er ook een aantal risico’s mee gepaard, vooral op het gebied van privacy. De belangrijkste privacywet in Nederland is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Deze wet regelt onder meer hoe organisaties om moeten gaan met persoonsgegevens. Als de overheid blockchain gaat gebruiken voor het opslaan van persoonsgegevens, is het belangrijk om te onthouden dat blockchain niet altijd volledig anoniem is.

Het gebruik van blockchain kan leiden tot het ontstaan van een permanente digitale voetafdruk, wat betekent dat de gegevens van de burgers altijd opgeslagen zullen blijven staan op de blockchain. Zoals hierboven reeds uitgelegd kunnen de gegevens in de blockchain namelijk niet meer worden gewijzigd of verwijderd. Dit kan problemen opleveren met betrekking tot het recht op vergetelheid, dat stelt dat mensen het recht hebben om bepaalde gegevens over zichzelf te laten verwijderen.

De oplossingen voor deze problemen zijn op het moment nog in ontwikkeling en dus helaas nog niet volledig in lijn met de AVG. Een oplossing zou bijvoorbeeld kunnen zijn: in plaats van het opslaan van persoonlijke gegevens op een blockchain, kunnen deze worden gehasht. Dit blog zou te technisch en uitgebreid worden als ik dit tot in detail zou bespreken, dus ik houd het bij een uitleg die enigszins kort door de bocht is: het hashen van gegevens betekent dat de gegevens worden versleuteld, zodat de gegevens die zijn opgeslagen in de blockchain onleesbaar zijn, tenzij je de “sleutel” hebt. In theorie zouden de gegevens dus versleuteld kunnen worden en vervolgens zou de sleutel weggegooid kunnen worden. Daarmee zijn de gegevens praktisch niet meer in te zien. Toch is dat niet hetzelfde als het verwijderen van de gegevens. Er blijft namelijk altijd een risico bestaan dat de sleutel weer “gevonden” wordt.

In sommige gevallen kan het ook nuttig zijn om private blockchains te gebruiken in plaats van openbare blockchains. Private blockchains zijn immers alleen toegankelijk voor bepaalde gebruikers of entiteiten en zouden daarom beter beschermd kunnen worden tegen onbevoegde toegang. Echter, bij een private blockchain is er ook sprake van een (digitale) ‘sleutel’. Deze sleutel is alleen – als je het vergelijkt met een openbare blockchain – voor veel minder mensen bekend. Er blijft dus nog steeds wel een risico bestaan dat iemand achter de sleutel komt om de blockchain in te zien, bijvoorbeeld door een menselijke fout. Deze oplossingen zijn beide dus nog niet waterdicht, maar ze kunnen wel helpen om de privacy van gebruikers te beschermen en tegelijkertijd de voordelen van het gebruik van blockchain te behouden.

Conclusie
Geconcludeerd kan worden dat het gebruik van blockchain door de overheid een interessante mogelijkheid biedt om digitale processen te verbeteren en te versterken. Het heeft veel potentie, maar zoals eerder vermeld bevindt het toepassen van blockchain door de overheid zich nog in een experimentele fase. Vanuit juridisch oogpunt is het vooral belangrijk om rekening te houden met de privacywetgeving en de – voorlopig nog onopgeloste – problemen die samenhangen met het gebruik van de technologie met betrekking tot persoonsgegevens.”