Stikstofcrisis, woningbouwproblematiek, toeslagenaffaire. En daarnaast een versnipperd politiek landschap en gebrek aan politieke moed en visie. Het is volgens Harry Medema, Top Consultant bij Vanberkel Professionals, niet vreemd dat er van alles aan de hand is in Nederland.
‘Bij complexe bestuurlijke vraagstukken is het van groot belang dat politieke partijen handelen vanuit een uitgewerkte visie. Helaas is daar tegenwoordig lang niet altijd sprake van.’ Aan het woord is Harry Medema, Top Consultant bij Vanberkel Professionals. Dat is hij sinds begin 2023, na zo’n 30 jaar werkzaam geweest te zijn binnen de Rijksoverheid. ‘In verschillende rollen en functies. Van directeur financieel-economische zaken bij het ministerie van Binnenlandse Zaken tot directeur Bestuursrechtspraak bij de Raad van State.’ Deze brede kennis en ervaring brengt Medema nu over op de overheidsklanten van Vanberkel Professionals.
Bestuurlijke complexiteit in Nederland
In die overheidsjaren heeft Medema veel te maken gehad met bestuurlijke complexiteit. ‘Een bestuurlijke complexiteit is de ingewikkeldheid om een bestuurlijk – en dus per definitie collectief – probleem van een oplossing te voorzien.’ Je hoeft de krant maar open te slaan of een willekeurige nieuwssite te openen en de bestuurlijke complexiteit in Nederland komt je vanzelf tegemoet. ‘De toeslagenaffaire, de problemen naar aanleiding van de aardgaswinning in Groningen, de stikstofcrisis, de asielopvang, de woningbouw. Stuk voor stuk zijn het actuele en zeer complexe problemen.’
Rationaliteiten helpen bij het oplossen van problemen
In zijn opleiding kreeg Medema een theoretisch kader aangereikt, dat leert dat bij het oplossen van ingewikkelde beleidsvraagstukken het wegen van verschillende rationaliteiten van belang is. ‘Professor Snellen gaf vier rationaliteiten: de juridische, de economische, de wetenschappelijke en de politieke. De Europese of internationale is er natuurlijk ook nog een. We kunnen immers in Nederland van alles willen, maar dat moet wel passen in een breder, Europees of mondiaal kader. Het zijn allemaal eigen werkelijkheden met hun eigen dynamiek. Het is voor de politiek de kunst om gewicht toe te kennen aan al deze verschillende rationaliteiten. Hoe zwaar moeten ze meewegen?’
Het algemene belang boven het individuele
Bij de politieke rationaliteit gaat het vooral om het vooropstellen van het algemene belang boven het individuele belang. ‘Een goed voorbeeld daarvan is de klimaatproblematiek, of de stikstofkwestie die nu speelt in Nederland. Het algemene belang is zo zwaar en allesoverstijgend dat elke maatregel die we nemen altijd wel een kleinere groep treft, bijvoorbeeld de boeren of een bepaalde industrie. Elke grote beleidsmaatregel druist wel in tegen bepaalde deelbelangen: van ouderen, van jongeren, van werknemers, van bewoners, et cetera. Asielopvang hetzelfde verhaal. Asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen, moeten ergens worden gehuisvest. In een klein land als het onze is dat altijd ook in de buurt van individuen die het daar niet mee eens zijn.’
Nederlandse politiek vergroot complexiteit
De theorie geeft inzicht, maar blijkt ontoereikend. ‘De complexiteit is in de afgelopen decennia alleen maar groter geworden. Bijvoorbeeld door de rol van de social media. Die zorgt voor een beeldcultuur en voor overprofilering van politici, die allebei de politieke boodschap in de weg staan. Ook geven de media minderheden meer dan vroeger een grote stem, waardoor de druk op het probleem nog groter wordt.’ Maar ook noemt Medema de stand van zaken in de Nederlandse politiek als sta-in-de-weg bij het aanpakken van bestuurlijke complexiteiten. ‘De versnippering van het politieke landschap maakt het extra complex. De veelheid aan partijen met vaak deelbelangen draagt niet bij aan snelle oplossingen. En zo is er nog veel meer complexiteit gekomen. Denk aan de enorm toegenomen burgerparticipatie en -inspraak en de beweging die de wetenschap terzijde schuift met ‘alternatieve feiten’. En wat te denken van de uiterst snelle ontwikkelingen in de digitalisering, zoals AI en ChatGPT?’
Dan is er nog het gebrek aan politieke moed, zegt Medema. ‘Een algemene maatregel raakt altijd wel iemand. In Nederland zijn we er daarom goed in geworden om voor al die subgroepjes uitzonderingen te maken en maatwerkoplossingen te bedenken. Overregulering. Dat is een reden waarom ons belastingsysteem compleet is vastgelopen, tezamen met al die toeslagen en subsidies. Kies voor een algemene maatregel en leg die transparant uit, inclusief de afwegingen die tot het besluit hebben geleid. Maar zo eenvoudig ligt het niet, want beleid komt ook nog eens tot stand in een netwerkstructuur: de belangen zitten aan tafel. Voor het draagvlak overigens niet onbelangrijk.’
Behalve meer moed bepleit Medema ook meer visie bij de politiek, en daarmee zijn we weer terug bij het begin van dit artikel. ‘Waar willen wij heen, en wat is daarvoor nodig? Als partijen een langetermijnperspectief zouden schetsen, geeft dat een kader dat zou kunnen helpen bij het oplossen van bestuurlijke problemen.’
Wil jij ook als Interim professional werken voor de publieke sector in een organisatie waarin sociale betrokkenheid en ontwikkeling centraal staan? Neem dan contact op met onze Corporate Recruiters Désirée van der Kruk (06 22 91 15 09 / d.vanderkruk@vbprofs.nl) en Ilse Stokman (06 29 48 22 24 / i.stokman@vbprofs.nl)
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief.