“De invoeringstoets kan beschreven worden als een ‘lichtvoetige bestudering’ van de werking van nieuwe regelgeving in de praktijk, met bijzondere aandacht voor de gevolgen voor de doelgroep en hoe de uitvoering van deze regelgeving plaatsvindt.”
Om bij te dragen aan de kwaliteitsverbetering rond nieuwe regelgeving wil het kabinet vaker een zogenaamd invoeringstoets inzetten. De invoeringstoets is een instrument om de impact van nieuwe wetgeving in de praktijk te beoordelen met als doel om problemen vroegtijdig te identificeren en op te lossen. Naz Berzinji is interim professional bij Vanberkel Professionals en werkt momenteel als procescoördinator invoeringstoets bij concerndirectie Uitvoerings- en Handhavingsbeleid (UHB) van het ministerie van Financiën. We spreken met Naz over haar mooie opdracht bij UHB en over het doel en effect van de invoeringstoets.
Kan je vertellen wat je op je opdracht doet?
‘Ik ben procescoördinator van de invoeringstoets bij het ministerie van Financiën, bij ketenpartner Uitvoerings- en Handhavingsbeleid (UHB). Als concerndirectie is UHB verantwoordelijk voor het stellen van kaders, het formuleren van beleid en het beschikbaar stellen van instrumenten. Hierbij gaat het om kaders en beleid met betrekking tot de uitvoering, handhaving en bijvoorbeeld internationale activiteiten. UHB bereidt de besluitvorming voor op strategisch niveau te maken keuzes en fungeert als schakel tussen de politiek en de uitvoering.’
‘Ik ben aangenomen per juli van dit jaar als procescoördinator invoeringstoets. Waar mijn opdracht op neerkomt is dat ik in het projectteam invoeringstoetsen coördineer tijdens de uitvoerende fase van de totstandkoming van de invoeringstoetsen. Dat wil zeggen dat ik tijdens de werkgroepen die aanvangen de rol van voorzitter of secretaris op mij neem en ervoor zorg dat het hele proces rondom de invoeringstoetsen goed verloopt en dat we tot een eindproduct komen over een bepaalde invoeringstoets. Je werkt nauw samen met collega's uit de uitvoerende directies van de belastingdienst, de opdrachtgevende beleidsdepartementen en collega's die bijvoorbeeld werken aan maatregelen om signalen vroegtijdig in beeld te krijgen.’
‘We werken ook aan de doorontwikkeling van het instrument zelf. De invoeringstoets is vrij nieuw en ik werk mee aan de selectieprocedure van onderwerpen waar de invoeringstoetsen over gaan in de vorm van planningsoverzichten en het schrijven van memo’s. Als kernteam invoeringstoets zijn we met vier collega’s binnen UHB om dat te coördineren.’
Wat houdt de invoeringstoets in?
‘De invoeringstoets is een lichtvoetig evaluatie-instrument voor nieuwe wet- en regelgeving. Naar aanleiding van onder andere de toeslagaffaire heeft het kabinet beloofd voortaan veel eerder en actiever te kijken of er na invoering van nieuwe wet- en regelgeving problemen ontstaan voor burgers of voor uitvoerende instanties. Je kunt het niet vergelijken met uitgebreidere wetevaluaties, want die vinden pas echt veel later plaats nadat nieuwe wet- en regelgeving in werking is getreden. Dat gebeurt meestal na drie tot vijf jaar, pas dan kun je echt zien welk effect de nieuwe regelgeving heeft gehad. De invoeringstoets kan beschreven worden als een ‘lichtvoetige bestudering’ van de werking van nieuwe regelgeving in de praktijk, met bijzondere aandacht voor de gevolgen voor de doelgroep en hoe de uitvoering van deze regelgeving plaatsvindt. De toets wordt uitgevoerd op het vroegst mogelijke moment waarop iets nuttigs gezegd kan worden over de werking van de nieuwe regelgeving in de praktijk en onderscheidt zich daarmee van de uitgebreidere diepgaandere wetsevaluaties.’
‘Wij stellen als kernteam een lijst samen met nieuwe wetten en regelgeving die is ingetreden. Wij zijn nu bijvoorbeeld bezig voor de wet- en regelgeving die inwerking is getreden in 2023. Die lijst houden we tegen een afwegingskader aan met allemaal selectie indicatoren van onder andere risico’s die in de beleidsvoorbereidende fase worden gesignaleerd. Daarna is goedkeuring nodig van andere ketenpartners die ook iets te zeggen hebben hierover, of het wel of geen definitief onderwerp wordt voor een invoeringstoets.’
‘Als het eenmaal is goedgekeurd, gaan we in middelsessies met experts op gebied van bepaalde regelgeving brainstormen over ‘het vroegst mogelijke moment’. Voor een volledig beeld van de beleidseffecten heeft de regelgeving tijd nodig om in te klinken en een zichtbaar beleidseffect teweeg te brengen. Het doel van de invoeringstoets is daarmee niet om te kunnen vaststellen of de nieuwe regelgeving een succes is, maar het gaat meer om een vermoeden van het tegenovergestelde, dat aan het licht kunnen komen. Dus met andere woorden, met een invoeringstoets gaan we niet kijken of het een succes is geworden, maar het gaat erom welke signalen er binnenkomen. Als het dreigt mis te gaan, dan moeten we direct die signalen gaan oppakken en niet drie of vier jaar wachten tot er een uitgebreidere wetsevaluatie plaatsvindt. We willen juist heel lichtvoetig kunnen kijken naar wat de signalen zijn en of we moeten gaan bijsturen en wat we dan voor die bijsturing nodig hebben.’
Wat is het doel van de invoeringstoets?
‘De invoeringstoets dient meerdere doelen. In de eerste plaats het eerder en beter kunnen inspelen op signalen van burgers, organisaties en bedrijven over de werking van nieuwe regelgeving in de praktijk. Daarmee kan worden bijgestuurd als zich oplosbare problemen voordoen of vroegtijdig wordt gestopt als het volledig mis dreigt te gaan. In de tweede plaats dient het de positie van de uitvoeringsorganisatie die met de invoeringstoets beter in staat wordt gesteld om de knelpunten uit de uitvoeringspraktijk terug te leggen op de beleidstafel. Als er signalen op nieuwe wet- en regelgeving binnenkomen, leggen wij die signalen ook echt weer terug op de beleidstafel bij het beleidsdepartement waar de wet- en regelgeving is opgesteld. Tot slot kan de invoeringstoets ook de Tweede Kamer helpen in het versterken van de wetgevende, controlerende en vertegenwoordigende functie van de Tweede Kamer.’
Welk effect heeft de invoeringstoets op de wet- en regelgeving in de praktijk?
‘De invoeringstoets is een nieuw instrument. Voordat ik bij het UHB kwam hebben er wel oefentoetsen plaatsgevonden, maar we zijn kortgeleden begonnen met de werkgroepen. De eerste invoeringstoets is al naar de staatssecretaris gestuurd, de tweede komt er ook al aan. Maar het antwoord op de vraag of de burger hier wat van gaat merken is nog moeilijk te geven, aangezien we dit pas over één of twee jaar kunnen evalueren bij de burgers. Het doel van de invoeringstoets is om tijdig bij te sturen als het nodig is of te stoppen als het dreigt mis te gaan. Tot nu toe hebben we die ervaring nog niet gehad met de afgeronde invoeringstoetsen.
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief.